Preventietip van Brandweer Schinnen

Hoofdpagina

Preventietip : Frituren en fonduen, welke problemen kunnen er ontstaan ?

Preventietips

Tegenwoordig beschikt bijna ieder huishouden over een frituurpan of fondueset.
Bij het frituren en fonduen wordt gebruik gemaakt van vet of olie van een zeer hoge temperatuur.
Daarom zijn voorzorgsmaatregelen beslist niet overdreven,
een gezellig avondje kan een dramatische wending nemen.
De ongevalcijfers onderstrepen de noodzaak tot het nemen van voorzorgsmaatregelen.
Jaarlijks komen naar schatting 400 mensen in het ziekenhuis of in een brandwondencentrum terecht,
als gevolg van ongelukken bij frituren en fonduen. Over dit soort ongelukken (soms zelfs met dodelijke afloop) leest u regelmatig in de krant.
Het volgende type ongeval komt regelmatig voor.
Het slachtoffer is een avondje uit geweest en krijgt bij thuiskomst trek in een hartig hapje.
De frituurpan wordt aangezet. Terwijl de olie of het vet op temperatuur komt,
slaat de vermoeidheid (soms mede veroorzaakt door alcoholgebruik) toe.
Door oververhitting ontstaat brand. Het slachtoffer is in diepe slaap.
Ook door het late tijdstip kan de brand zich flink uitbreiden.
Vaak komt bij dit type brand veel giftige rook vrij.

De risico's van hete olie en heet vet

Ongelukken bij het frituren en fonduen kunnen leiden tot brand, brandwonden of allebei.
De volgende factoren spelen hierbij vaak een rol:

• Spatten of morsen van hete olie of heet vet,
• Oververhitting van de olie, met als gevolg 'vlam in de pan',
• Ondeugdelijke frituurpan of fondueset,
• Verkeerde frituur,- en fonduegewoonten
• Open vuur of vonken bij het (na)vullen van de spiritusbrander.

Spatten van olie of heet vet

De juiste temperatuur van olie of vet bij frituren en fonduen ligt tussen de 170 en 190° C.
Deze hoge temperatuur verklaart de ernst van de brandwonden die u door hete olie of heet vet kunt oplopen.
Het contact met die superhete olie of vet ontstaat meestal door spatten.
Dit spatten of bruisen vindt plaats wanneer er water in de pan terecht komt.
Door de hoge olie- of vettemperatuur wordt het water of het ijs direct omgezet in stoom.
Deze stoom wil uit de olie ontsnappen, waarbij de olie wegspat.
Veel vocht kan hevig bruisen tot gevolg hebben, met kans op overstroming.
Water kan op verschillende manieren in de hete pan terechtkomen.
Meestal zijn de producten die gefrituurd of gefondued worden nog nat. Soms zitten er ijskristallen aan.
Erg natte producten of producten met veel ijs zijn in de hete olie of het hete vet ronduit gevaarlijk!
Er gebeuren veel ongevallen met hete olie doordat kinderen aan de pan komen,
of aan het snoer van een elektrische frituurpan of fondueset trekken. Als gevolg daarvan valt de pan om.
Ook het lopen met een gloeiend hete pan is gevaarlijk. U kunt morsen of struikelen, met alle gevolgen van dien.
Verder kan het aanraken van de frituurpan zelf voor brandwonden zorgen.
Veel pannen worden aan de buitenkant net zo heet als de olie die erin zit.
Soms zijn de handgrepen zó heet, dat men ze bijna niet kan aanraken.

Vlam in de pan

Olie en vet hebben de nare eigenschap dat ze spontaan in brand vliegen als de temperatuur boven een bepaalde waarde (250°C) komt. Het maakt daarbij geen verschil hoe de olie of het vet wordt verwarmd.
Op een elektrische kookplaat kan de vlam net zo goed in de pan slaan als op een gasfornuis.
Een pan die aan de buitenkant vuil of vet is, levert (op open vuur) een groot risico op.
Dit betekent echter zeker niet dat u met een schone pan niets kan gebeuren.
Oude en vuile olie of vet ontbranden eerder dan schone. Vervang daarom regelmatig de olie of het vet.

Apparatuur voor frituren en fonduen

Ongelukken kunt u voorkomen met een veilige frituurpan of fondueset.
Het veiligst frituurt u met een elektrische frituurpan (van goede kwaliteit),
voorzien van een thermostaat en een beveiliging tegen oververhitting.
Ook bij fonduen geldt: elektrisch is het veiligst.

Elektrische apparatuur

Een elektrische frituurpan, oftewel een 'friteuse', en een elektrische fondueset zijn voorzien van een thermostaat. Zo'n thermostaat zorgt ervoor dat de temperatuur op de ingestelde waarde blijft.
Daarnaast zijn deze apparaten meestal voorzien van een extra oververhitting beveiliging.
Deze onderbreekt de stroom als de temperatuur te hoog oploopt, bijvoorbeeld doordat de thermostaat niet (goed) werkt. Door zo'n dubbele beveiliging is de kans op 'vlam in de pan' zeer klein.
Elektrische frituurpannen en fonduesets zijn daarom veiliger in het gebruik dan niet elektrische.
Oudere elektrische frituurpannen en fonduesets hebben vaak geen oververhittingbeveiliging.
Wees daarmee tijdens het gebruik dus extra voorzichtig.
Let bij het kopen van een elektrische frituurpan of fondueset op de volgende punten:

• Een KEMA-keur verzekert u van een pan die elektrotechnisch gezien veilig is.
• De pan moet stabiel staan en (ook als hij met olie is gevuld) gemakkelijk te hanteren zijn.
• De handgrepen moeten een goede houvast bieden. Ze mogen niet te heet worden,
  dit geldt ook voor de handgreep van het frituurmandje.
• Een pan mag aan de buitenkant niet te heet worden.
• Bij elke pan hoort een duidelijke Nederlandstalige gebruiksaanwijzing.
• Het snoer mag niet te lang en niet te kort zijn. Te lang levert struikelgevaar op.
  Ook kunt er dan achter blijven haken. Een te lang snoer is tevens makkelijker te bereiken voor kinderen. Te kort is ook niet goed, u bent dan afhankelijk van de plaats van het stopcontact.

Niet elektrische apparatuur

Een niet-elektrische frituurpan en fondueset beschikken uiteraard niet over een oververhittingbeveiliging. Bovendien is de temperatuur moeilijker te regelen.
Laat daarom de pan met hete olie of vet tijdens gebruik nooit alleen!
Let bij de aankoop van een niet-elektrische frituurpan of fondueset vooral op de volgende punten:

• Pannen met twee handgrepen zijn te prefereren boven pannen met één handgreep (zoals vaak bij fonduepannen voorkomt).
• De handgrepen moeten een goede houvast bieden. Ze mogen niet te heet worden,
  dit geldt ook voor de handgreep van het frituurmandje.
• Er moet een goed passend deksel bij geleverd worden.
• De zijkant van een fonduepan moet hoog zijn, en naar boven schuin naar binnen toelopen.
  Dit geeft meer bescherming tegen spatten en bevordert tevens de stabiliteit. 

De spiritusbrander

Een bijkomend gevaar bij niet elektrische fonduesets vormt de spiritusbrander.
Deze brander bestaat uit een metalen bakje, het spiritusreservoir. Hierin zit een metalen gaasje bevestigd.
Door de bovenrand te draaien kan de luchttoevoer (en daarmee de grootte van de vlam) worden geregeld.
Bij de brander hoort een afsluitdekseltje om het vuur te doven.
Branders van goedkope fonduesets lekken vaak spiritus.
De lasnaad ter hoogte van het gaasje is in dergelijke gevallen van onvoldoende kwaliteit.
Spiritus verdampt heel makkelijk. De zeer lichtontvlambare spiritusdamp verspreidt zich ongezien.
Gemengd met lucht kan de damp bij open vuur of een vonk een flinke steekvlam of zelfs een explosie tot gevolg hebben. Vermijd dus open vuur (waakvlam, sigaret) bij het vullen van de brander.
Het bijvullen van een warme brander is levensgevaarlijk.
Het uiteinde van de spiritusvlam is soms moeilijk zichtbaar.
Bovendien is en vlaagje tocht vaak genoeg om hem zijwaarts te laten wapperen.
Let op dat uw kleding geen vlam vat.

Gewoonten bij frituren en fonduen

Bij het naleven van onderstaande frituur- en fonduegewoonten kunnen veel ongelukken worden voorkomen.

Vóór het frituren

• Gebruik alleen oliën en vetten die speciaal voor het frituren bestemd zijn,
  dus geen margarine, boter en braadvet.
• Let op de hoeveelheid: doe niet meer, maar ook niet minder olie in de pan dan de gebruiksaanwijzing aangeeft.
• Zorg dat er geen water in de hete olie of het hete vet kan komen. Maak datgene wat u wilt frituren goed droog en zorg ervoor dat bij diepvriesproducten geen ijskristallen aan de buitenkant zitten.

Tijdens het frituren

• Laat een (niet-elektrische) frituurpan tijdens gebruik nooit onbewaakt achter.
  Neem geen risico als de telefoon of deurbel gaat. Bij niet elektrische frituurpannen:
  draai het gas uit of schuif de pan van de elektrische kookplaat af.
• Zet de pan zo neer dat deze niet wiebelt, en niet omver gelopen of omgestoten kan worden.
• Dat laatste houdt ook in dat er geen lang snoer van het stopcontact naar de frituurpan moet lopen,
  en zeker niet in een mogelijke doorgang.
• Houd kinderen bij de gloeiende pan vandaan.
• Doe niet te veel tegelijk in de pan. Zo voorkomt u dat de olie over de rand bruist.
• Houd de frituurpan aan de buitenkant schoon. Dan kunnen vlammen niet langs de buitenzijde naar binnen kruipen.
• Verplaats geen hete frituurpan.
• Houd de temperatuur van de olie of het vet onder controle. Vet dat borrelt of blauwe damp afgeeft is beslist te heet.
• Laat de pan niet onnodig lang aanstaan.

Na het frituren

• Zeef de olie of het vet door een metalen zeef waarin u keukenpapier heeft gelegd.
• Vervang regelmatig het filter in de wasemkap. Door het vet dat zich ophoopt in het filter vat het eerder vlam.

Vóór het fonduen

• Gebruik alleen oliën en vetten die speciaal voor het fonduen bestemd zijn,
  dus geen margarine, boter en braadvet.
• Let op de hoeveelheid: doe niet meer, maar ook niet minder olie in de pan dan de gebruiksaanwijzing aangeeft.
• Zet een elektrische fondueset altijd zo dicht mogelijk bij het stopcontact.
  Dan kan niemand struikelen over het snoer en zo het fonduestel meesleuren.
  U kunt het snoer aan de tafel vastzetten met een zogenaamde snoerklem of met stevig plakband aan de tafelpoot.
• Plaats voor het gebruik een metalen blad of stenen schaal onder de fondueset om te voorkomen dat het tafelkleed in brand raakt wanneer er toch spiritus lekt.
• Gebruik geen aardewerken kaasfonduepannen voor de vleesfondue.
  Ze zijn beslist niet bestand tegen de hoge temperaturen.
• Als u de olie eerst op het fornuis verhit, blijf er dan bij.
  Houd altijd een passend metalen deksel bij de hand.
• Vul de brander niet in de nabijheid van vuur. Denk in dit verband bijvoorbeeld aan de waakvlam van uw geiser. Roken tijdens het vullen is natuurlijk ook taboe.
• Houd een brander nooit in de hand terwijl u deze aansteekt (voor het geval u spiritus op uw hand heeft gemorst).
• Voorkom dat water in de hete olie of het hete vet komt. Spattende olie bij vleesfondue kunt u enigszins tegengaan door zout aan de olie toe te voegen (twee theelepels per liter) en het vlees goed af te drogen met keukenpapier.

Tijdens het fonduen

• Laat een hete fondueset nooit onbewaakt achter. Neem geen risico als de telefoon of deurbel gaat.
  Bij niet elektrische fonduesets: doof de spiritusbrander met de afsluiter. Deze heeft u steeds bij de hand.
• Zet de pan zó neer dat hij niet wiebelt en niet omgelopen of omgestoten kan worden.
• Dat laatste betekent bij elektrisch fonduen dat er geen lang snoer van het stopcontact naar de fondueset moet lopen. Hoe dichter bij het stopcontact hoe beter.
  Zet het snoer aan de tafel vast met een snoerklem of met stevig plakband aan de tafelpoot.
• Doe niet te veel tegelijk in de pan. Zo voorkomt u dat de olie of het vet over de rand bruist.
• Houd de fonduepan aan de buitenkant schoon. Dan kunnen vlammen niet langs de buitenzijde naar binnen kruipen.
• Verplaats een hete fondueset nooit.
• Houd de temperatuur van de olie of het vet onder controle.
  Als het borrelt of blauwe damp afgeeft is het beslist heet.
• Vul een spiritus brander pas bij, als deze is afgekoeld. Dat duurt ongeveer een kwartier.
  Wist u dat een spiritusvlam bijna onzichtbaar is?
  Het is het verstandigst om een tweede brander te vullen terwijl de eerste afkoelt.
• Blijf voortdurend op uw hoede wanneer u fonduet in aanwezigheid van (kleine) kinderen.
• Fondueolie of vet is niet zo geschikt voor hergebruik.

Ten slotte

Ondanks alle voorzorgsmaatregelen kan er toch brand ontstaan.
Daarom is het goed vooraf te bedenken wat u in dat geval te doen staat.

Vlam in de pan

• Houd altijd een passend metalen deksel bij de hand als u gaat frituren of fonduen.
  Probeer de volgende punten goed te onthouden:
• Draai het gas uit, doe de kookplaat uit, of haal de stekker uit het stopcontact.
• Een vlammende pan dekt u af met een metalen deksel. Schuif het deksel van u af op de pan,
  anders slaan de vlammen uw kant uit. Heeft u geen passend deksel bij de hand?
  Gebruik dan een speciale branddeken of een vochtige (geen natte! ) dweil die u over de brandende pan legt. Houd die branddeken of dweil als schild bij het benaderen van de vlammen en leg hem rustig,
  van u af, over de pan.
• Laat de pan flink afkoelen voordat u het deksel er afneemt.
  Anders vliegt de olie of het vet spontaan weer in brand.
• Schakel de wasemkap uit.

Wat u nooit mag doen:

• Met water blussen: dat levert alleen maar een enorme steekvlam op.
• Met een vlammende pan gaan lopen: u krijgt de vlammen in uw gezicht of u brand uw handen.
  Bovendien kunt u struikelen, met als mogelijk gevolg Brandwonden.
• Brandwonden moeten direct gekoeld worden met lauw stromend water, tenminste 10 minuten lang.
  In ernstige gevallen moet u direct een arts waarschuwen.

Kleding in brand

Wanneer kleding vlam vat, moet het slachtoffer direct in een branddeken of een zuiver katoenen of wollen lap (bijvoorbeeld een laken of grote handdoek) gewikkeld worden.
Overkomt het uzelf, ga dan niet rennen of lopen, dit wakkert het vuur aan.
Bovendien zoeken de vlammen een weg omhoog. Laat u daarom op de grond vallen en probeer door omrollen, eventueel in een vloerkleed de vlammen te doven.
Langdurig koelen (tenminste 10 minuten) onder een lauwe douche met kleding en al kan ook (indien de douche dichtbij is). Trek de kleding niet uit!

Brand

Een vlam in de pan dooft u met behulp van een passend deksel of een vochtige dweil.
Heeft u dit niet bij de hand en bent u in bezit van een ABC-poederblusser dan kunt u proberen de brand buiten de pan zelf te blussen. Pas op dat u daarmee de pan niet omver blaast.
Daardoor wordt de brand alleen maar groter. Lukt het niet meteen de brand te blussen,
bel dan direct de brandweer (112).